He Waka He Tangata
Te Whakatere ā-lwi-Taketake
i te Moana-nui-a-Kiwa
Ngā koiora o te moana
Koiora moana – pērā ki te ika, te manu me te rimurimu – e kitea whānuitia ana pātata tonu ki te whenua, he āwhina i te ārahi i te kaiwhakatere. Hei tauira, ko ngā rārangi rimurimu ka toro e 200 km ki te rāwhiti o Aotearoa.
Ko ngā manu hoki-kāinga he pai rawa atu mō te kite whenua. Koinei ngā manu kai ki tai i te rā, moe ki uta i te pō. Ka rere tika, he whai i tētahi rārangi tōtika mō te 30 km ki tai, ki uta hoki. Ko te manutaki he tohu whenua ka 15 km - 30 km pea te tawhiti. Mō te aronga ki te whenua, ka whanga noa te kaiwhakatere kia tō te rā, te wā e hoki ai ngā manu ki te kāinga. Tērā pea ko ētahi ka huri rauna i te waka kātahi ka hoki.
Tērā pea nā ngā kararehe hekeheke PAPAKUPU hekeheke - haereere ētahi tohu ki ngā kaiwhakatere o mua mō te whenua – hei tauira, ko te kuaka me te koekoea he manu whakawhiti i te Moana-nui-a-Kiwa ki Aotearoa i te koanga, ia tau. Ka hekeheke hoki ngā Tohorā i te Moana-nui-a-Kiwa, he whai i taua huarahi anō ia tau.
Paikea me te Tohorā (Aotearoa, Poronīhia)
Kei a Ngāti Porou te kōrero mō Kahutia-te-rangi (Paikea rānei) me tana hekenga mai ki Aotearoa mā runga tohorā. I te kāinga tūturu o Hawaiki a Paikea e noho ana. Ko Uenuku tana pāpā, ko Ruatapu tana tuakana. Tērā tētahi rangi, ka piki ake a Ruatapu ki te tuanui o te whare o Uenuku. He whakahāwea nui tēnei ki tana pāpā. Ka taka te riri a Uenuku. Ko tāna ki a Ruatapu, he tama meamea, he pōriro (kāore ōna mātua i mārena) nō reira kei a Paikea kē te mana.
Ko te whakataunga o Ruatapu me kōhuru e ia ngā mātāmua a ngā rangatira katoa o Hawaiki. I haria rātou ki te moana, ka toremi ngia mā te whakakī i te waka ki te wai. Engari mō Paikea. Ka kawea kē ia e tētahi tohorā ki Aotearoa. Ka ū ki Whangarā kei te Tairāwhiti o te Ika a Maui.
Ko wai te tekoteko kei runga?
Ko Paikea! Ko Paikea!
Whakakau Paikea hei!
Whakakau he tipua hei!
Whakakau he taniwha hei!
Ka u Paikea ki Ahuahu ...
He mea whakarerekē mai i te ipurangi a John Archer (www.folksong.org.nz/pataka.html).