Hei Kaiwhakatere Waka

Pau ana te oranga tangata i te whai tūnga hei kaiwhakatere. Huhua ana ngā wāhi ako (te kāinga, te whare waka, te moana) huhua hoki ngā huarahi ako. I Hatawara, ka ākona e te katoa ētahi āhuatanga waka i a rātou e rangatahi ana – hei tauira, te kori i te tauira waka. Ka ākona e ngā tamariki, kotiro hoki, i ō rātou mātua, mātua kēkē rānei. Mehemea he tamāhine te whaea nā tētahi kaiwhakatere, māna hoki te tamaiti e ako ki tāna e mōhio nei.

Ēngari he nui hoki ngā akoranga tapu. Ko ētahi he hāngai tonu ki te whakatere, tārai waka, te huarere me te matakite PAPAKUPU matakite - he kite i ngā āhuatanga kei te tata mai, arā he mōhio mai i te wairua pūtiki. Ko te mātauranga he rite ki te taonga. Ko ngā mātauranga whakatere ka tuku iho i roto i ētahi whānau noa iho. I mua, ka utua e tētahi hapū kāore nei he kaiwhakatere o rātou kia whakaakona tētahi tamaiti. Ko ētahi taitama tāne ka ako i roto i te kura o te reb (tohunga whakatere). Ka tomokia mā te tikanga o pwo (karakia tomokanga mo te whakatere). He nui ngā kura tawhito i mua, e rua anake kei te toe, – ko Warieng me Faalur.

Ki Ngā Moutere o Māhara, he taonga tapu nā ngā tūpuna te mātauranga whakatere. E rāhuitia ana ki ētahi whānau anake. Ki tā ngā iwi o Poronīhia he mana te mātauranga – he mana kia taea te whakarerekē. I Tonga, he iwi whakatere i reira pēnei i ngā Haa Fokololo oe Hau, nāna ngā kalia (waka hourua) o ngā tui Tonga (Arikinui) i whakatere. Ka whakaakona hoki tētahi tamaiti o te whānau tui Tonga i runga tonu i te waka. I whakaakona ētahi hei ula lahi (kaiwhakatere) me ētehi hei loma lahi (kaitārai waka).

ka whakaako te matua i tana tama
(Ngā Moutere o Kararaina, Maikaranīhia)

Ko tētahi o ngā kaiwhakatere rongonui rawa o te Motu iti o Rukunoa kei Ngā Moutere o Kararaina, ko Anoun Foeng. He mea mīharo ki tana tamaiti a Sou te āhuatanga whakatere. I tētahi rangi, ko te whakatau a Anoun me whakamātau ngā pukenga whakatere o Sou mā te haere ki te Moutere o Moene, kei te Pūroto o Turuka. I a rāua e haere ana, ka whakaakona a Sou e Anoun ki te nui o ngā tikanga whakatere.

I tētahi ata, kua roa hoki i Moen, ka haria e Anoun tāna tamaiti ki tātahi. I reira, ka titiro huarere. Nō te aonga o te rā, ka whiriwhiria he rā hoki. Ka āwhinatia a Sou e tana matua ki te whakarite huarahi hoki, ā, nāna tonu te hokinga i ārahi. Ka tū ki te Ākau nui o Rōhape i ngā Motu o Mōtaraka ki Runga, ka tū hoki ki Piawho. He ātaahua nō te whenua o Piawho, ka noho tonu i reira mō te wā. Kāre a Sou i hiahia wehe. Engari kāre i taea te haere tonu ki te kore ko Sou, nā, ko te whakahau a Anoun, māna, mā Sou tērā moutere i te taunga ki te kāinga, ki Rukunoa.

Ko tā Sou me pēhea hoki e taea ai – kāre hoki i te mōhio he karakia tapu tō Anoun ko Ngorongorin Faneu te ingoa. I kōhumu a Anoun ki ngā tupua, ā, ka nuku a Piafo i te ākau i Losap ki te ākau i Lukunor. Koakoa katoa ana a Sou i te kitenga tērā a Piafo e tatari mai ana i a ia.

Ki te reo o nāianei ka āta tuhi a Moene hei Weno, a Truk hei Tiuka.