Te Tārai Waka

Ki te hiahia tārai waka, tuatahi - me tō kai.
He whakataukī Ni-Whanuatu

Neke atu i te kotahi tau te roanga o te tārai waka. Me tīmata ki te whakatō rākau tika, ā, me pakari noa mai aua rākau. Ka karakia PAPAKUPU karakia (tūingoa) - he waiata, kawa, tikanga te tohunga tārai waka, kia tau mai te whakaae a ngā atua kia topea te rākau. Ka utua aua tohunga nei ki ngā rawa raranga, kai hoki, ā, ka nui te manaaki i a rātou. Mā tētahi atu tohunga ngā kaitārai e tohutohu. Ki Hatawara, ko te senap tērā (arā te tohunga tārai waka). Ko tā te hunga taitamariki he mātakitaki, ko tā ngā taitamatāne he āwhina mai.

I mua i te Pākehā, whakamahia ana e te iwi ngā rauemi mai i tō rātou taiao hei hanga waka – pērā ki te toki kōhatu, toki anga rānei hei tope hei tārai i te waka. Kāore kau he mea rino, kāore hoki he mīhini wēwē pēnei i ēnei rā! Mōhio tonu te tohunga tārai ko ēhea rākau he pai mō tēhea wāhanga o te waka. Mō ngā hiwi me pakari te rākau me ukauka hoki ēngari kia kaua e toimaha rawa. Mō ētahi atu wāhanga – pērā ki te ama me te wāhi moe o runga i ngā waka Hatawara – me ngohengohe ake te rākau. Ko ētahi o ngā rākau mō te wāhi moe he mea kawe mai e te tai moana mai i wāhi kē. Ki te kore tētahi wāhi e whai rauemi hanga waka, tohunga tārai waka rānei, ka hokohokongia mai i ētahi atu moutere.

Ka mutu te whakamātau i te waka, ka hākari. I Hatawara, ka karawhiua he kai ki runga i te waka. Ka mutu ka kai hākari!

Te Kōrero mō Lata (Hāmoa, Poronīhia)

Ko Lata te tamaiti a Fafieloa rāua ko Tula. Nō te kōhurutanga o Fafieloa (nō Hāwaiki), he utu te hiahia o Lata. I haere a Lata ki te kimi i a Matuutaotooto, ēngari i wehe kē a ia mā te waka whakatere. Nō reira i whakaaro a Lata kia hanga waka hoki. I topea e ia ngā rākau tamanu pai. I puku mahi ia. Nō te tōnga o te rā, i tata mutu tana waka.

Ao ake te rā, tūmeke katoa a Lata. Kua riro te waka! I te tū kē ngā rākau! Nō reira i topea anōtia ngā rākau ka hangaia anōhia te waka. Ao ake i te ata, he pērā anō. Kātahi, ka topea e Lata ngā rākau, ka hangaia te waka. I taua pō, i huna ia kia mātakitaki i ngā mahi o te pō.

Kāore i roa, i puta mai he patupaiarehe wahine. Ka kanikani ka waiata rātou, “E rere, e piri ngā peka ngā rau. E tū e ā mātou tamariki.” Ka pātai atu ki a Lata, “He aha koe e topea ana ā mātou tamariki? I mauria mai e koe he koha mā Tāne, te atua o ngā rākau?” Ka tangi a Lata kia murua ia ka kī taurangi kia whakaritehia he koha. Nō te kitenga o ngā patupaiarehe i tōna manawa pā, ka hangaia te waka mōna!

Ka harikoa a Lata. Ka pātai ki te tohunga kia whakapaingia te waka. Kātahi ia te haere ki te kimi i a Matuutaotooto. Te mutunga iho, i kitea ia i Tonga. Ka kōhurutia a Matuutaotooto ka kainga tōna Manawa. E kīia ana i mua tonu i te matenga o Matuutaotooto i mākutungia e ia te waka o Lata, ā i wāwahi te waka. E kīia ana e ētahi atu i wāwahia te waka e te iwi o Tonga kia āta tirohia me pēwhea te hanga, ā, koinei hoki te takenga mai o te alia tuatahi (te waka hou rua) o Tonga.

He rite tēnei kōrero ki ngā kōrero e kōrerohia ana puta noa i ngā moutere o te Moana-nui-a-Kiwa – hei tauira, ko te kōrero o Maikaranīhia mō Rongerik rāua ko Rongelap me ā rāua waka me ngā kōrero mō Rātā o Aotearoa, o Tuamotu, o Tāhiti, o wai ake rānei.