Te Waka me te Whakatere

Ko te iwi te wairua o te waka, ko te waka te wairua o te iwi.

I Aotearoa, tētahi o ngā whenua whakamutunga o Te Moana-Nui-a-Kiwa i nōhia PAPAKUPU nōhia - ka ū ki runga, ka nōhia ai ai e te tangata, he hononga tō ia iwi Māori ki tētahi o ngā tupuna i heke mai mā runga i tētahi o ngā waka tuatahi. Koinei te tīmatanga o tō rātou whakapapa. E hia kē nei ngā momo whakamahinga mō tenei kupu, waka – arā, hei whakakaupapa, hei haerenga rānei e mahi ngātahitia ā-tinana, ā-wairua tahi.

He hiranga nui tō ngā waka ki ngā iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa i mua rā, i nāia tonu nei. I ngā wā o mua, hei kawe tangata, hei hokohoko, hei kohi kai. I kiwaitaratia, ā, i whakamahia ia rā, ia rā. Ka waihangatia e ngā iwi o Te Moana-nui-a-Kiwa ngā tūmomo waka, tūmomo whakatere hoki, he hāngai ki a rātou tūmomo kaupapa.

Ngā Waka Tuatahi (Whanuatu, Meranīhia)

Kāore i nohoia te moutere o Wao. Mō te haere ki reira mai i Mallikolo (Marekura) me kauhoe kau atu. I tētahi ahiahi pō, ka rangona e te iwi o Mallikolo he tangi rerekē mai i Wao. Kātahi ka ngaro haere ā rātou kai i te pō. I tētahi ata, ka auē mai tētahi wahine - kua kainga tana matimati!

Nāwai rā, ka rahi ake ngā kai me ngā matimati i kainga! Kātahi, i tētahi rangi, ka kitea e te kātipa tētahi kiore e rere atu ana. Ka whāia, ēngari ka peke te kiore nei ki roto o tētahi rua o tētahi wahie, ka rewa atu ki Wao. Ko tā te ariki me kauhoe atu ētahi o ana toa ki Wao whakahoki mai ai i ngā matimati ka riro nei. Ka nui te wehi ki ngā mako o te moana, nā reira ka whāia te tauira o te kiore, ka hanga mōkihi. Ka topea ngā rākau pāmapū pakari ka herea ki te taura niu.

Pō noa ka ngaro aua toa nei, ka kino te anipā o te iwi. Te putanga rawa mai, kāore i hoki mai mā tō rātou mōkihi. I tāraia kētia he waka pērā ki tō te kiore wahie i hahautia. He waka nunui, he kaha i te mea i tāraia mai i tētahi rākau. Nāwai rā, ka tini te tokomaha o ngā waka, he ope tauā. Ka whakaekengia te moutere o Wao. Ka oma atu ngā kiore mā te wai, he oti, he āwhā ka toremi ai te katoa. Mai i taua wā he iwi haere moana te iwi o Mallikolo mā runga waka … ā, e mau tonu nei ki ā rātou kai me ō rātou matimati!