Āmai

"Ko tāku rongo mai i ngā mātāpuna maha, ko te tino tautika tūtohu [hei rongo i te āmai] ko ngā raho PAPAKUPU raho - te wāhanga tāne o te tāne...”
Nā Ward mai i Lewis, D. (1972).

Kāore pea te whetū e kitea, ēngari te āmai PAPAKUPU āmai - he ngaru, nā ngā hau me ngā āwhā te karekare mai e kitea ana i ngā wā katoa, ā, he riterite tonu te ahunga mō te wā roa. He pai tēnei mō te whakatere. Ka whakahāngai te kaiwhakatere i ngā āmai ki ngā tūranga whetū. Hei whakaako i a ia ki ngā āhuatanga o te āmai, ka whakatakotoria ia e tōna kaiwhakaako ki roto i te moana kia rongo ai tana tinana i aua āmai. Kāore he take o ana karu i te pō uriuri.

E mōhio ana te kaiwhakatere me pēhea te rere a te waka i ngā āmai ki te terea te ahunga tika. Hei tauira, ki te ahu tika tonu ki te āmai, ka piki te takere ka tūtuki ana ki te āmai, ka heke hoki ki te hipa. Ki te kōtiti, ka tīmata te takahuri. Ka rerekē hoki te tukinga o te āmai ki te takere, ka kitea ka rangona hoki e ia. Ka arohia te āhua o te āmai kia mōhio ai te ahunga me te kaha o te au PAPAKUPU au - te ahunga o ngā ngaru moana o raro. He whakaawenga nō ngā au ki te ahunga me te tere o te waka.

I Ngā Moutere o Māhara, he nui ake ngā āmai, ngā au me ngā hau i ngā whetū mō te whakatere. I reira, ka toro whakarara Ngā Moutere o Māhara ka whakawhiti i te mata o te āmai matua, nā reira i pai ake ai [tirohia te whakaahua 1]

“Ko Tevake, i Hāto Kurūhi … ka toru ngā momo ngaru i te haere … ka tīmata te ua, ka rere kē te hau. Ka tū a Tevake…ka rongo-ā-tinana i te piki o tētahi paku āmai … mai i te tokerau, ka waru haora tana urungi mā taua āmai, tū mākūkū tonu me tana lavalava… Ko ia rā te whakatere mā te āmai, me te rongo-ā-tinana...”
Mai i David Lewis ki roto o Bader, H. rāua ko McCurdy, P., ngā etita (1999).

Nā te aha ngā Āmai?
Nā te pupuhi o ngā hau nui mai i tawhiti ngā āmai nui. He rerekē te rongo i ngā ngaru o te kāinga, he mea hanga e ngā hau o te kāinga. He poto ake, he tūparipari PAPAKUPU tūparipari - he tū tōtika, tū pari anō ake ngā ngaru kāinga, ka whatiwhati ā runga. He roa ake te wehewehenga o ngā āmai, ā, he takahuri haere. Ahakoa te pānga o ngā āmai e rua e toru rānei ki ngā ngaru kāinga, ka taea e te kaiwhakatere te whakawehewehe hei whai māna. He mōhio hoki ia ki ngā āmai pai hei whai.

Te Whakatere o Ngā Moutere o Māhara
Kua rangahaua e ngā kaiwhakatere o Māhara te whakatīhoi PAPAKUPU whakatīhoi - he hoki anō, he tūpeke me te whakaata PAPAKUPU whakaata - Whati mai ana te ngaru, ka āhua haukotingia ki tētahi huarahi anō, terenga kē rānei o ngā ngaru o waho o ngā moutere me te tukitukitanga ki a rātou anō. Ka whakamāramahia mā ngā mahere mattang, ā, ko ngā āhuatanga o ngā ngaru o ētahi moutere mā ngā mahere rebbellith me te meddo. Hei rauemi whakaako ēnei mahere. He maha hoki ngā kupu a ngā iwi o Māhara hei whakaahua hoki i ngā au – hei tauira, jukae (au kāinga tuatahi – koinei ngā au pātata ki te moutere), dibukae (au kāinga tuarua), jejelatae (au kāinga tuatoru – koinei ngā au tawhiti atu i te moutere).

Ko ngā āmai kokoti ngā mea pai ake mō te kimi whenua. He mātauranga hōhonu tō ngā iwi o Māhara mō tēnei.

Kei konei ētahi whakamārama anō mō te āmai i kokotia

Ka kōrero a Mau Piailug te kaiwhakatere o Hatawara ki tana rōpū mō ngā āmai
I ako a Piailug i a ia e tere ana i te taha o tōna koroua. Nāna a Mau i whakaako ki ngā āmai. Ka waru ngā momo āmai. E hāngai ana ia āmai ki tētahi tūranga whetū o te kāpehu whetū. Engari he maha ake ngā whakaaturanga o te āmai i te huarahi noa iho e haere nei tō waka. Mā ngā āhua, ka mōhio ai te kaha me te ahunga o te au o raro. Ki te kore koe e mōhio e aha ana te au, ka ngaro ahakoa he tika tonu te tia.
Mai i The Last Wayfinder © INCA 1989. Kaiwhakahaere Andre Singer.

WHATAATA